In nomine Patris. et Filii. et Spiritus Sancti, cuius regnum et inperium sine fine permanet in secula seculorum, amen. Ego Adefonsus sub Christi gratia Hyspanie imperator, una cum coniuge mea dom(n)* a Richa regina et filiis meis Sancio, Fredenando, vel cum sonore mea infante domna Sancia, vobis habitatoribus de Abilies tam presentibus quam futuris, facio karta stabilitatis vobis et ville vestre de illos foros per quos fuit populata villa de Abilies et villa Sancti Facundi tempore avi mei regis domni Adefonsi: ut illos bonos foros habeatis vos, et filii, et nebotes vestri, et omnes successores vestri in villa de Abilies usque in finem seculi firmos et salvos modo sub scripto.
Estos sunt los foros que deu el rei don Alfonso ad Abiliés quando la poblou par foro Santi Facundi; et otorgóla Enperador.
1. Em primo: per solar prender I sólido á lo Reu et II denarios á lo saion: e cada anno I sólido en censo per lo solar. E qui lo vender' dé I sólido á lo Rai. E qu'il comparar' dará II denarios á lo saion. Et si uno solar si partir', en quantas sortes si partir tantos sólidos dará; é quantos solares si tornaren in uno, uno censo darán.
2. De kasa (o) horno morar' e fogo fezer' dará I sólido de fornage; é faza forno qui quiser'.
3. Omne poblador de Abiliés quanta heredat poder' comparar de fora, dè terras de villas, seía franca de levar on quesir', é de vender, é de dar, et de fazer de ela zo qu'il plazer'; et non faza per ela neguno servitio.
4. E neguno home non pose en casa de ome de Abiliés sine suo grado. Si non per suo grado pausar' (el) á forcia pausar', deféndasi cum suos vezinos quanto poder'.
5. En estos foros quam deó rei dono Alfonso, [et] oturgó quam omnes de Abiliés non vadant in fosado, si él meismo non fuisse cercado, vel lidi campal non habet, coma de quantos reis que pos él viassent. E si él acercado fosse, vel lide campal habuisse, des qua les pregoneros fuissent per illa terra, quam non exissent omnes de Abiliés non fuissent in fosado, ata que non vissent toat illa gente movuda, peion et cavallario, de boca de Valcálcer ata Leo, et de Leo. Et que illos passados seránt, non exeant ata tercio dia.
6. Et illos maiorinos que illo Rei poser' saint vezinos de illa villa, I franco et I gallego; que illos ponga per laudamento de illo concellio que demandent sos directos dou Rei. Et tegant los vezinos eo foro et áltero sic los aiones. Et quomodo tanto placerá ad illo Rei que sedeat maiorino non sedeat expectado. Et si illo non quesierit [non quesierit] non sedeat maiorino.
7. Merino nec saione non intrent in kasa de omne de Abiliés por peinos prender, si fidiador li parar' per foro de illa villa. Et si fidiador quesierit intrar, deféndasi lo don de illa kasa quomodo illo poder'. Et si mal illo merino vel saione prender' supra isto, logros'lo. Et si fidiador non li parar', preda illos peinos et díalos ad illo rancuros'; et si los li revelar', prenda dél áltero dia V sólidos.
8. Si vezina á vezino kasa demandar', dé cada uno fidiador(en) LX sólidos; que aquel que será venzudo pectet LX sólidos al Rei.
9. Si omne de fora [de fora] demandar kasa e(n) la villa, venga ála villa dar et prender directo per foro de illa villa; et det fidiador que si caer' de iuso, doble illa kasa in álter(o) tal lugar, et pectet LX sólidos al Rei.
10. Efanzó, Podestade, Cómite que kasa habuerit in illa villa, habeat tale foro, quomodo habet maiore vel minore.
11. Por debdo cognozudo que habeat dar vezino á vezino, preda peinos illo saione, et det illos al quereloso, et non det plazo, si non quesir'. Et si medo aver' qu'al si vaia, teste a al maiorino que no s' vaia ata que l' dé directo. Et s' él se for' vaia lo maiorino ad illa kasa et préndala et prétela quomodo si él fos'. Et si los li vedar' áltero dia prenda V sólidos et repreda peinos. Et quantos dias los toller', tantos V sólido prenda dél ata que det so abere[re]. Et si peinos toller', non dé l' peinos de cabo de aver; et si no li da so aver, de VIIII et VIIII dias li dé peinos del caba ata que sedeat pagado.
12. De rancura que aia vezino de altro, de debdo (que) cognozudo no sia, váá cum lo maiorino et demande fidiador; et si illo der' prédelo. Et si él diz: "Non daré agora fidiador, mas buscar iré oi toth lo dia et darlo l'ei," vaia lo maiorino sua via, et illo busca suo fidiador en toth lo dia et level' ad alla cas del rancuroso. Et si illo rancuroso non hi for', faga testigos de los vezinos et diga: "Fidiador quero dar á fulano, é no es í; á es fidiador fulano;" é si asi no levar' fidiador, vada altro dia lo maiorino (et) prenda dél V sólidos. E si él diz: "Non daré fidiador," intr'el maiorino per peines; é si los li vedar, prenda dél altro dia V sólidos é de cabo; é per quantos dias li venderá peinos é fidiador en tal guisa, dé tantos V sólidos. E s'il maiorino per alguna confecta á pre tal non quesierit dara directo, faga testigos et esca fora pindrare sen calumpnia; é dé l'efiado, et venga á la villa,et prenda fidiador per foro de la villa, et sedea solta illa pindra. Et si ante non rancurar' á maiorino ó á saion, é foras quesil' pindral, torne la pindra á suo don é pecte LX sólidos al Re. Et si vezino á vezino fidiadura negar' colla dél fidiador á doble, á cabo que si pot arrancar per iuditio de la villa, que hil pectet á doble.
13 Et si dos omnes travaren, maguer qu'el maiorino ó 'l saion davant esté, non a i nada, si uno d'elos non il da sua voz, si ferro esmoludo non í sacar' á mal fazer. E si sacar armas esmolidas vel omne í martar', escóllasi lo maiorino qual si quesir', o las armas ó 'l omicidio, s'es qu'il sia dada (voz): LX sólios per las armas, é per ominicio CCC sólidos. Et quantas í sacaren, levantes' uno de la volta, qual si quesil', el del fidiador per totos, et para los tras sí; et non pectet por totas las armas nisi LX sólidos. Et si voz li da uno d'aquelos que traveren, al maiorino, vaia cum él te dé efiar (al) ra(n)curoso per foro de la villa, et á tercia dia det directo. El maiorino non te(n)ga voz per negun de eles; maias elos tengant sua voz si soberent: et si non soberent, rogont vezinos de villa que tengant suas vozes. El quel fiado(r) fore' per foro de la villa demande al altro fidiador de queda, per tot sempre, per foro de la villa; et el delo tan gran es lus fidiador como l'altro, ata que prendo iuditio. Et si alguno d'elos retraersi quesir del iuditio pectet V sólidos á suo contendor; et suo contendor préndalos cum lo maiorino: el maiorino aia los medios et illo medios. Et al fidiador de cui prenden los V sólidos, donent fidiador al doble á cabo ambos los contendores; et aiant sobre coto lor iuditio ambesd dos; (el) el qui caer', doble la fidiador. Et d'aquelos que travaren, el qui sovado fur' cum torto, si voz der' al maiorino et arrancado fur' el altro per iuditio, pecte V sólidos al maiorino et él no lo prenda ata (que) lo rancuroso seia cumplido. El rancuroso per quanas feridas aver' on l'artro arrancado for' periuditio vel per pesquisa, per cada ferida de los dentes en iuso pectet VII sólidos é medio. E de los dentes et é suso ó sánguine rumper, per quantas plagas aver' que desebradas sunt unas ad alteras, XV sólidos per cada una: et si sangne son rumper, VII sólidos et medio; ó escudo é lanza et espada; ó XII homnes descalzos de sua casa ata la sua que illo vaiant pedir mercede. Et de istos III directos prédalo el uno, et bésalo. Et s'il rancuroso non quiser' preder uno de estos III directos, pártiansse concilio d'ele, et tenganse cum altro. Et si altro non [non] li quisier' dar, partanse illo concilio d'él, et téngase cum altro.
14. Nullius homne qui sacar' armas esmoludas vel espadas nudas, de fora manta, conra suo vezino, pectet LX sólidos. Ét si portar' espada nada de iuso su manto, ó in sua vaina é no la sacar', non aia í calumpnia. Et si vezino de villar sacar' armas esmoludas contra omne (de) fora, in qualque mesura sedea, non aia í calumpnia. Nul vezino quí venir' de fora villa é portar' armas cumsigo, si so vezino l' asalir', si se defender' cum illas non i calumpnia. E s'il vezino qui de fora viner' et portar' armas cumsigo, si á so vezino commeter' primere et ferirlo quiser' cum las armas qui porta desnudas sen cosa qui li diga, ó qui li faga, pectet LX sólidos, si con mal las saca de casa.
15. Est(e) coto es dentro in la villa: Si barailar' vezino, el uno denostar' al arto per uno de istos IIII denostos servo, traditor, cégulo, si ferir' subra questo una vez cum illo que tever' en mano, que non se bais' per prender alguna cosa ni vaia á sua kasa per armas cerquer, feria sin calumpnia. E qui emprimar' poi 'ssas, pectezo que fezer' et logres' aquel á qu' il fezer'. Et per istos IIII denostos, per qual que il diga, non uviar' ferir una vez aquel qu'il nostó, pois li quesir' venir á directo per foro de la villa, paress' en concello é diga: "lo que dis dislo contra él con mal talento, et non per tal que verdat sea; é mentí per esta mia boca:" et saco lo dedo per los dentes. Et prer estos altros denostos non traia dedo per boca; maias planamente se desmenta.
16. Si omne de fora rancura over' de vezino de villa et al maiorino vener' é lo rancurar' ante que l' pindre, vaia lo maiorino al vezino cum lo rancuroso de fora, et diga lo maiorino al vezino: "Tu, fulá, da directo á est' omne qui's ranculó de tí." E s'il vezino dreito li quiser' dar por el maiorino, vaia lo maiorino cum lo vezino al plazo a mennedo et válali et aiúdelo. Et s'il vezino non over' fidiador buque lo merino fidiador é meta lo vezino cum sua manu. Quan se tornar' á casa no il do gentar ni cena, niĺ fazz servitio per azó, si non queser. E si fidiador no il quesir' dar per lo maiorino al quereloso de fora, vaia sua karrera illo rancuroso, (e) el maiorino non aia calumnia. Et si prindrar' lo rancuroso, et dai el plazo cum lo prindador sea vezino et dai el plazo cum lo prindador seu vezino." (E) el pindrado saque sua prindra anfiada d'aquel que peindró, si quer efiada; si non com'el podel'et adduca á meanedo aquel quereloso de fora, é vaia alá el vezino per que pendraro(n) ad aquel plazo que taillaren, é non vaia el maiorino cum el si non quesiel', perque non deó fidiador antes que peindrasso quando ad él veno. Et si el de fora veno ad medianedo, et vezino non il for' per cui pendrar[d]on. torne lo pindrado illa pindra é mano; é tornese á mano de villa et apretélo cum lo maiorino ata que vaia dar fidiador á pe de la pindra. Et s'il vezino á meianedo for al plazo que taillaren, et el de fora non venir, aquel que pindrado es saque sua preindra é dúgala á meianedo.
17. Nul vezino que predar' fora sen rancura que monstrar' al maiorino ó al saio, pectet LX sólidos al maiorino, et torne la pindra. Maías si él monstrar' rancura al maiorino ó saio, que enderezar non quera, on él testigos posca aver solos duos bonos omnes leiales, esca fora pindrar sen calumpnia et dé la efiada; é torne á villa é prenda fidiador per foro de la villa é seia solta illa pindra. Et neguno vezino dintro villa non debe pindrar; é si pindrar', pecte V sólidos al maiorino o al saio, et torne la pindra á so don.
18. E nul vezino quei demandar' voz de V sólidos á so vezino (é) el altro lo negar' (é) el altro perquisitio non pot aver, deu I omne de sua mano, (é) sia christiano sisquer de VII annos in arriba qui responda: "Amen." Et aquel qui l'aiuramentar'aiuraménter' per quanto si queser'; (et) el iurador kalle quando él aver' dicto; responda una vez: "Amen." Quant li iutgaren det él fidiador de sua iura á tercer dia per (foro) de la villa. E si voz demandar' de V sólidos á asuso, sequer de V sólidos et I denario si(a) la voz, iure él per sua cabeza al tercia dia. Et s'il altro queser' tormar a lith, recudal' l'altre é dense fidiador de la lith é mano del maiorino del Rei; e d'aquel dia á VIIII dias sien aparelliadas de la lith; é dense fidiador l'un ad altro en C sólidos per conduco é do fidiador al maiorino del Rei en LX sólidos: Et si s'estrivir' lidiar uno de ellos, lidi; si non, metrá altro per si. Et sí agora antes que escant á campo, pois que efiada es illa lide e' mano del maiorino, per quem restar' pectet V sólidos al maiorino. Et si al campo exirent et non se ferirent, per quem restar' pectet X sólidos al maiorino. Et (sí) lidiarent que illi se ferirent, el qui fur' venzudo pectet lucho el conduco: LX sólidos al Rei en lucho, é L sólidos in conduco al vencedor.
19. E' la villa del Rei non pot haver vasallo si non el Rei; si de kasa non fur' ó de so manu posta. E nul omne qui dentro villa s'aclamar' á senior de fora, qui pobladore vezino de la villa (for'), pectet LX (sólidos) al maiorino.
20. Et omne qui pindres tenga de omne de fora et sos peinos sacar li quiser' per iuro, per iuditio, ó per fábula, et pendrar per illo, non compla iuditio á medianedo; maias venga ad illa villa et prenda iuditio sobre son pindres é firme sobr' ellos qui los tever' et non esca[fora] per ellos foras á meanedo.
21. Hospes qui pausa in kasa, si so aver comendar' ad ospet ó á la óspeda, et en testigos poda aver de los vezinos, de tanto que li da á condesar, tanto li torne. Et si testigos non a d'aqueli dar qui (d)io á condesar, quando ill' osper le tornal' suo aver, l'ospes algo il [qui] quiser' sobreponer, salve (lo) don de casa per sua cabeza que maias non li deó d'aquello, et parcasse el altro d'el. E si quando in sua casa intra é so aver me[n]te deintro é al óspede non da, el algo í perde, et al óspede sospecta a, é demándalo ó á él ó á sua criazion, -per quantos si quiser' salvar lo don de casa iure per ellos que per él, ne per illos, ne per sos consilios, minos non a so aver; at parcasse d'ellos.
22. Toth omne, qui pane aut sícera aver' á vender, véndalo qual ora si quiser' sin calumpnia, (é) non lexe per nullo omne.
23. Homne o mulier quam venir' ad ora de tránsido per mandar suo aver et sua directura mandar, queque fezer' sedeat stavido. Et si la mandar' en sua sanitat é pois no la desfazer', estabila en es de aver et de heredat.
24. Toth omne qui populador for' e´ la villa del Rei, de quant aver quiser aver, sí aver como heredat, de fer en toth suo placer de vender ó de dar. Et á quen lo donar' que sedeat stábilie, si filio non aver'. Et si filio aver'del déio á mano illo quis quiser' et fur' plazer, que non deserede de toto. Et si (de) toto lo desseredar', toto lo perdant aquellos á quen lo der'.
25. Et omne que mulier prenda pedida á sos parentes ó á suos amicos et per concilio, et arras li ded(er)it ante que la sponse, déli fidiador de suas arras quales si conveniren per foro de villa. De qual dia qu'el fidiador li der', abeat facta sua karta ata VIIII dies ó (á) la mulier ó sos parentes; et robret la karta illo marito in concilio, el fidiador solto d'estas arras qu'el marito li da. Des que filio aver, las arras mortas el partiant zo que Deus los der'.
26. Hom qui so aver perder', si sospecta over' de suo vezino, et homo leal sia 'l vezino que ladron non siat de altro furto provado per concilio, sálvase per sua cabeza, et non lide por en. Et si hommo fur' qui leal non sit, que altro furto aia facto on provado sea per concilio, deféndase per lith. Et si lidiar non quiser', leve ferro kaldo; et si si cremar', pectet illo aver cum suas novenas al don del aver, et sólidos X per las tangantes al maiorino. Et si mulier fur' que in altro furto sia prisa provada per concilio, leve ferro caldo. Et si marito aver' ó pa[p]rente ó filio, que la defensa [et],lith' per illa: et si vencido fur', pectet la aver cum suas novenas, et X sólidos á maiorino per suas tagantes.
27. Hom qui sua sícera vendir', et falsa mesura tenir', é lo poder' saber concilio, el maiorino prenda[lo el] III de los bonos omnes; é vaia á casa de aquel, é feran las mesuras á las que directas sunt per concellio, et si falsas exirent, brítalas el maiorino et prenda V sólidos de aquel sobre quen falsas las trobarent.
28. Qui vassura gectar de sua kasa e' las calles pectet V sólidos al maiorino, é tollal' en. Et vezino qui per mal talento iectar' petra in casa de suo vezino, pectet V sólidos al don de la kasa, si tal nino non fur' que sedea de X annos in iuso.
29. Homne que sua kasa lugar' (á) quem se quesil, si pera sí la quisel, ó pera so filio, ó (per)a sua filia, equaqui morarent in illa dé illo luguer per quanto í moró, et esca d'ela; et si sacarlo quiser' per altro, perda(l) luguera. Maias si convenientia li miserit, qui non la perga per él ni pro altro, téngala iu(s)que suo plazo, et del' suo luguer.
30. Homo qui demandar' aver' ad ome morto, onde lo morto de manifesto non estit en sua infirmitate, quam si manifestare et suoe debdos cognoscit, quelos que avia á dar el áltero ad él, -iure elqui demanda sob' el morto, el leve ferro cálido ad ecclesia; et antes que leve, det ille fidiador de so aver. Et si homo morto (d)e la vi(ll)a no for', iure et leve ferro caldo e' l'ecclesia: et si exire cremado, vaia per mentiroso et periurado; et si salvo exir' denli suo avere illos qui heredunt la bona del morto. Et si parentes del morto demandar', aver en voz del morto al vivo, ond'el vivo cognoscido non foe in vida del morto, n'il morto non illi demandó in sua vida, -el parente, que aquel aver demanda, iure el leve ferro caldo ad ecclesia; et leve tres passares per foro de illa villa de Abiliés. Et qui ferro aver' levado sí, haber illa manu seilada iusc' ar tercio dia. Et quam venrá a terció día, dessellont illa manos illos vigarios, et cántella: et si issir' cremada, sea periurado é lais'ster l'altro; et si salvo issir' dentli suo aver. Et si morto en sua vida al altro vivo demandó, et directo non il compluivit, tal iuditio quomodo avria in sua vida, tal si aia cum parentes del morto. Et s'il vivo illo cognoscivit en sua vida del morto, et agora diz ad illos parentes que aquel aver demand(ant), que al morto complivit aquel aver, -iure que illo dedit ad omne per él ad quen illo morto mandó en sua vida: et si illos parentes qu'el aver demand(ant) e(n) la voz del morto, tornal li quiseren á lith, lide per él; et si vencido fur' dé l'aver.
31. Nul omne qui á testimonio se clamar', ó mulier qui disser' qui testimonios ai de bonos omnes leiales et de bonas mulieres, prestenli. Et toth omne et tota mulier que á perquisitio se clamar' en qualque voz que l' demandar'; no la saque n eguno d'ela. Et quando iulgada for' sua pesquisitio, dense fidiador ad illa l'uno (d') éntegra, (altero) da queda: aquel que demandó, da queda; l'atre, d'entrega, si arrancar' per pesquisitio.
32. Homne qui vizino es, et casa non a en la villa, quan del' fidiador per calumpnia que faga ó per rancura que aia suo (vezino) d'el, e der' per ello fidiador per foro de illa villa: et (si) non abastar' á tercio dia, si él (se) foro ó se sté, que pectet fidiador V sólidos et aduca l'ome á directe per foro de la villa; et si aducer non poth, compla la voz. Et si omne que casa aver' e' la villa, per quaque calumpnia sia, de fidiador V sólidos: et si (s') fur' peche 'l fidiador V sólidos; (é) el fidiador solto, et tórnesi á la kasa d'aquel que l'miso fidiador é la bona ó que la trovar'.
33. Em barailla que levantur en la vila on omnes querran á volta, si omne í matarent, non saquent que uno homiciro, pero nomen lo matador, ó quel qui s'quisel d'aquelos qui podrán saber per pesquisitio quién el feriron. Unde sospecta haberent, dé directo per foro de villa, iure per sua cabeza, et non seia homiciero. Mentre que in esta volta sunt, ante que directo prendent, fagant treguas per foro de la villa, sí de aquestas voltas cum de altras; é de las treguas dent fidiadores: si de la una parte cum de altra den fidiador en mil sólidos; (é tailles') el poino destro (d'aquel qui las treguas franger'): é siant les treguas bonas et salvas d'elo's), et de ses parentes, et de VI suos amicos et de suo conseillo, et istas treguas per quant si convenierent: é qui las treguas franger' pecte mil sólidos, medios al Rei, et medios al concilio: el poinno prenda lo conceillo; ó si non, redimalo del conceillo como poda trabar á mercet.
34. Toth homne que en [sa] kasa de Abiliés entrar', per qualque calumpnia que faga, non responda al maiorino ó saio, si non testar' cum dos omnes leiales; é si lo testar' et el don de la casa li amparar', non responda per él don de kasa, si non aver testigos; é si aver testigos leiales, qui al don de la kasa ensinne, ó iecte fora lo don de la kasa ó li responda cum él.
35. Toth omne ó tota mulier que falsa esquisitio disser', on provada poder' seer per concilio, pectet LX sólidos, elos medios al Rei elos medios al conceillo. Et per falsa perquisitio non perda lo rancuroso so dreito. E non persquirant de patre, ne de matre, ne de ermano, ne de los contendores, ni de omne de suo manu posta, ó d'om que aia parte en la voz: et esto esquirant de omne leial, ó de bona mulier, ó de bono mancibo, ó de bona manceba que vaia al penitentia.
36. Hom qui per ferida tolier' membra ad áltero, á quea li tollier', ó del' C sólidos ó li faza homenisco, qual s'escollir' lo ferido.
37. Hom quie aver comparar' de romeo, qualque aver, on testigos posca aver, -nul omne, qui de furto lo [de] demandar', cum los tetigos que él a que de romeo lo comparó, de los testigos que a, é salve él solo que non furtó, ne l'aconseilló; et tenga so aver.
38. É ganado de los homnes de Abiliés paisscant per toth logar; et taillent per montes así como al tempo del Rei dompno Alfonso.
39. Vezino qui kasa non aver' en villa, si ba(ra)illa aver'con el qui kasa í aia, el qui kasa non í aver' s'a delantrar aventes, et efiar á es' qui ksas í a. Et si rancura aver' el qui kasa í a d'aquel (que) no í a kasa, é fidiador no il' quisir' dar el qui kasa non í a per maiorino del Rei ó per saio, ó per él meismo si no il' dar', -tenga la voz peindrada el vezino qui kasa aver' al qui kasa non i a, ata que li dé fidiador, é quan li der' fididador, troca sua (voz) del qui primero efió é pois dé dreito al atro.
40. Homne de la villa de Abiliés non colla t(esta')io de nul omne, si de maiorino ó del saio.
41. Homne qui vezino siant de la villa de Abilés super quem invenirent aver de furto á auctor non podia aver, vaia adelantre aquel qui la aver ademandar', et salve per sua cabeza que no lo deó ni lo vendeó, maias que de furto l'a menos: el aquel atro á quen lo demanda vaia apres é salve logo per sual cabeza que no lo furtó nec auctor non poth aver, et día l'aver cabalmente al altro. Et si autor se clamar', taile plazo ata VIIII dies el aduga l'autor qui iecthe fidiador é párcese de aquel aquel que lo demandó é tangas' al quel. Et si auctor se clamar' é plazo tailar', (et) él al plazo non adusser', peicte l'aver cum suas novenas al dompno de l'aver qui l'demanda, et X sólidos al Rei per suas tagantes.
*.↑; Lo escrito en parentesis quiza falte en el original, por el contrario quiza sobre lo que va entre corchetes.
No hay comentarios:
Publicar un comentario